نفرت‌پراکنی در فضای مجازی
برنامه زنده اینستاگرام
وب‌سایت گفتمان ایران ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ میزبان گفتگویی زنده در اینستاگرام با عنوان «نفرت‌پراکنی در فضای مجازی» بود. سخنران این جلسه دکتر فارس هدایتی، پژوهشگر هوش مصنوعی مباحث خود را در زمینه‌ی تعریف نفرت‌پراکنی و انواع آن، اثرات و پیامدهای نفرت‌پراکنی مجازی و راه‌حل های مقابله با این پدیده ارائه داد.
دکتر هدایتی صحبت‌هایش را با توضیح انواع حملات نفرت‌پراکنانه در فضای مجازی آغاز کرد که شامل اشاعه‌ی دروغ یا انتشار مطالب توهین‌آمیز و سرکوب‌‌گرانه علیه دسته‌ای از مردم (برای مثال شوخی‌های قومی یا جنسیتی) یا نسبت دادن رفتار ناپسند یک فرد به کل اعضای یک گروه جمعیتی خاص (برای مثال تروریست دانستن تمام مسلمانان) می‌شود. وی بیان داشت که قربانیان در این نوع حملات مجازی، عمدتاً از گروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی هستند که به دلایلی مانند دین، نژاد، ملیت، سن، گرایش جنسی و… در شرایطی نابرابر با دیگران قرار دارند. در ادامه اشاره شد نفرت‌پراکنی عمدتا هدفمند، سیستماتیک و آگاهانه انجام می‌گیرد، هر چند در برخی موارد ممکن است گروهی نادانسته با نفرت‌پراکنی همراه شده و به انتشار آن دامن زنند. گاهی حمله به گروه‌ها در فضاهای مجازی با آزار و سرکوب در فضای حقیقی همراه است و معمولا گروه‌های صاحب قدرت، از فضاهای مجازی برای تخریب ذهنیت و بی‌حسی عمومی نسبت به گروه مورد نظرشان استفاده می‌کنند، تا اگر در فضای واقعی، فردی از آن گروه و یا کل گروه، مورد آزار قرار گرفتند، واکنش عمومی نسبت به حملات واقعی، سکوت و یا همراهی باشد.
در بحث دربارهٔ اثرات مخرب نفرت‌پراکنی به مقابل هم قرار گرفتن گروه‌های مختلف و چند قطبی شدن جامعه اشاره شد. نفرت‌پراکنی فضایی به وجود می آورد که گفتگو در آن ممکن نیست و در نتیجه انسجام اجتماعی و هویت ملی لطمه می‌بیند. همچنین اشاره شد که در موارد حاد، حملات مجازی موجب وقوع فجایع انسانی جبران‌ناپذیری شده‌اند، برای مثال قتل عام مسلمانان میانمار که از فیس‌بوک برای نفرت‌پراکنی علیه آنان استفاده شده بود.
هدایتی، در خصوص راهکارهای مقابله با نفرت‌پراکنی در فضای اینترنت، ضمن پیشنهاد استفاده از امکانات شبکه‌های مجازی برای گزارش دادن محتواهای حاوی نفرت پراکنی، در خصوص اهمیت و سازوکار این امکانات توضیحاتی داد. علاوه بر این، نقش مؤثر نهادها و فعالان مدنی، رسانه‌های آن‌لاین و خبرگزاری‌‌های فارسی‌زبان در شناساندن دقیق‌تر نمونه‌های نفرت‌پراکنی و روشنگری و ارتقای سطح آگاهی مردم در این زمینه مورد توجه قرار گرفت. یکی از نکاتی که در این بحث به آن اشاره شد این بود که برخی از رفتارها و مکالمات نفرت‌پراکنانه حتی از طرف جامعه مدنی نیز نادیده گرفته می‌شود؛ به عنوان مثال با توجه به افزایش دین‌گریزی در جامعه‌ی ایران، جامعه‌ی مدنی ممکن است ناخودآگاه یا عامدانه نفرت‌پراکنی علیه گروه‌های مذهبی را نادیده بگیرد یا در مثالی دیگر در مورد هموطنان عرب به دلیل تعصبی که نسبت به آن‌ها وجود دارد، مردم نسبت به وضعیت این گروه بسیار کم‌اطلاع هستند.
هدایتی در خصوص نقش افراد برای مقابله با نفرت‌پراکنی، از یک سو به لزوم بی‌تفاوت نبودن مردم نسبت به رفتارهای نفرت‌پراکنانه اشاره کرد و از سوی دیگر مطالعه و صحبت با افراد مطلع و قابل‌اطمینان را برای رفع سوالات ذهنی نسبت به اتهاماتی که علیه یک گروه خاص مطرح می‌شود مفید دانست. وی همچنین به نقشی که کاربران در تکمیل و تصحیح اطلاعات موجود در فضای مجازی می‌توانند داشته باشند اشاره کرد از جمله امکان مشارکت در تکمیل ویکی‌پدیا.
هدایتی در صحبت‌هایش لزوم رعایتِ «انصاف در قضاوت» را به عنوان یک اصل مهم در مسئولیت‌پذیری فردی نام برد. او توضیح داد توانایی بررسی مداوم پیش‌فرض‌ها و به روز کردن اطلاعاتی که باعث سوگیری‌های ذهنی ناخودآگاه شده‌اند، مهارتی است که لازم است همگی آن را کسب کنند. بنابر توضیحات او ذهن به دلیل این که با اطلاعات زیادی مواجه است، به ناچار برای انتخاب داده‌های جدید، گزینشی عمل می‌کند. برای مثال، ذهن داده‌هایی را که مکرر در معرض آن‌ها قرار گیرد صحیح فرض می‌کند یعنی اخبار دروغ و نفرت‌پراکنانه در صورت تکرار می‌تواند ناخودآگاه به پیش‌فرض ذهنی تبدیل شود. نکته‌ی مهم دیگر آن است که ذهن آن چه را که با پیش فرض‌های اولیه‌اش همخوانی داشته باشند آسان‌تر می‌پذیرد. یعنی هر چه بیشتر در معرض سخنان نفرت‌پراکنانه قرار بگیریم ناخودآگاه احتمال اینکه باورهای اشتباه در ارتباط با گروهی که علیه آن‌ها نفرت‌پراکنی صورت گرفته در ذهنمان شکل بگیرد بیشتر است. یکی دیگر از تمایلات ذهن که می‌تواند باعث ترویج افکار نفرت‌پراکنانه شود، تقلیل دادن موضوعات پیچیده به صورت‌بندی‌های ساده و به عبارتی سیاه و سفید دیدن موضوعات است. جلسه با یادآوری این نکته تمام شد که دقت و حساسیت و آگاهی افراد نسبت به تمایلات ناخودآگاه ذهن باعث می‌شود هم نفرت‌پراکنی‌های موجود در فضاهای مجازی و رسانه‌ها کمتر بر آن‌ها اثر بگذارند و هم نادانسته، جزئی از یک کمپین نفرت‌پراکنی نشوند.
فیلم کامل این گفتگوی لایو را در بالا می‌توانید ببینید.